4 Kare Yazma Yöntemi (DKYY)
4 Kare Tekniği ve Yazma
Dört Kare Yazma Yöntemi (DKYY)
Bu metin Serkan Kurt’un “Dört Kare Yazma Yönteminin Ortaokul 5. Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Becerileri Üzerine Etkisi” adlı tez çalışmasından kısaltılarak hazırlanmıştır.
Dört Kare Yazma Yöntemi (DKYY) süreç temelli bir yazma yöntemidir. Bu yöntemde öğrencilerin metin oluşturabilmesi için 4 tane kareden meydana gelen bir grafik örgütleyicisi ile bir metin taslağı oluşturması sağlanır (Karatay vd., 2018). Grafik örgütleyicisi ile oluşturulan taslak çeşitli aşamalardan geçirilerek anlamlı bir metin oluşturulur. Grafik örgütleyicileri, öğrencilerin var olan bilgilerini yeni bilgilerle ilişkilendirmelerini ve bunları mantıksal temellere dayandırmalarını sağlayan çerçevelerdir (Kansızoğlu, 2017). Dört kareden oluşan bu örgütleyici sayesinde öğrencilerin kafasında dağınık halde bulunan anahtar kavramlar, neden- sonuçlar, duygu ve düşüncelerin karelere aktarılarak anlamlı bir bütün meydana getirmeleri sağlanır. Ellis (2004), grafik örgütleyicileri kullanan öğrencilerin bilginin önemli olan kısmını kullanabilme, var olan bilgiyi karmaşık ve ayrıntılı olarak işleyebilme, stratejik öğrenme becerisine sahip olabileceklerini dile getirmiştir. Ayrıca grafik örgütleyicileri geniş bir yaş aralığına hitap eden etkili öğretim araçlarıdır. Bu örgütleyiciler öğrencinin yazma, anlama becerilerinde etkili bir şekilde öğrenmelerini sağlar.
Dört Kare Yazma Yönteminin Aşamaları
DKYY ile yazma süreci şu aşamalardan oluşmaktadır:
Beyin fırtınası
Bu aşama konu seçiminin yapılıp üzerine tartışıldığı aşamadır. Her şeyden önce öğrencilerin “Dört Kare” formatı ile yazma arasındaki ilişkiyi anlaması gerekir. Yazıları konulara ve alt başlıklara ayırmak için öncelikle konuyla ilgili yolların araştırılması gerekir. Bazı kelimeler, nesneler veya fikirler başka bir fikri kapsayacak nitelikte olabilir. Bu geniş kelimelerin, nesnelerin veya fikirlerin altında örnekler, tanımlar veya alt kategorilere yer verilmelidir. Öğrenciler ana fikri ve yardımcı fikirleri ayrıntılarla desteklemeden önce, bir düşüncenin bir başka düşünceye bağlı olmasının mümkün olduğunu anlaması sağlanmalıdır. Öğrenci bir fikir üzerinde kendi düşüncesini söylemeli ve arkadaşlarını da teşvik etmelidir. Bu şekilde yazma konusu ortaya çıkarılmalıdır. Burada konunun kavramdan çok cümle olarak belirlenmesine özen gösterilmelidir. Konu cümlesini belirlemek için iki seçenek bulunmaktadır:
İlk olarak konuyu öğretmen belirleyebilir ve öğrenciler bunun üzerine yoğunlaşabilir.
İkinci olarak ise konu sınıfta beyin fırtınası yöntemi ile iş birliği yapılarak belirlenebilir (Karatay vd., 2018). Buna ek olarak tartışma, incelenen kaynaklar üzerine konuşma, bir resim veya karikatür üzerine konuşma, soru- cevap tekniği de konunun belirlenmesinde kullanılabilir. Söz konusu teknikler sayesinde öğrencinin kendi fikrine veya arkadaşlarının fikrine dair farklı bakış açıları kazanması sağlanır.
Bakış açısının genişlemesi, ilerleyen aşamalarda detayların daha rahat yazıya dökülebilmesini sağlar. Yazma sürecinin ilk aşaması olan “beyin fırtınası” aşamasında öğrenci konuya odaklanır ve bunu yaparken kendisine “Hangi konuda yazmak istiyorum? Arkadaşlarımla beyin fırtınası yapmaya ihtiyacım var mı?” gibi sorular sorarak kendi yazma sürecini yönetir (Gould ve Gould., 2010a; 2002a; 2002b). Bu aşamada yalnız konu seçimi değil, yazılacak metnin türü (hikâye edici, ikna edici, bilgilendirici vb.), yazılış amacı ve hitap edeceği hedef kitlesi de belirlenir. DKYY sürece dayalı olduğu için metnin türüne göre öğrencinin bilgi toplamak için araştırma inceleme, görüşme vb. yapması gerekebilir.
Örgütleme
Beyin fırtınası aşamasında konu, amaç ve metin türü belirlendikten sonra örgütleme aşamasına geçilir. Örgütleme aşamasında beyin fırtınası ile elde edilen bilgiler ile ön öğrenmeler organize edilir ve bilişsel olarak yapılandırılan bilgiler dört kare grafik örgütleyicisine aktarılır. Burada önemli olan öğrencinin zihnindekilerini dört kare formatına nasıl aktaracağını planlamasıdır. Çünkü bu evrede metnin temel yapısını oluşturan ana fikir, yardımcı fikirler ve bunların destekleyicileri dört kareye aktarılır (Gould vd., 2010a). Metinde fikirlerin işlenme sırasının metinde anlamsal bütünlüğü sağlamak üzere kurulmasına dikkat edilir. Karelere aktarılan bilgiler sıfatlar, örnekler, betimlemeler vb. ile ayrıntılandırılarak anlamın güçlü ve etkileyici olması sağlanır. Anlamın güçlendirilmesi için hedef kitle göz önünde bulundurulmalı, metin düzeye uygun ifadeler üzerine kurulmalıdır.
Taslak hazırlama
Taslak safhası, dört kare grafiğinde oluşturulan metnin kâğıda geçirilmesidir. Öğrenciler grafikten bilgileri çekerken boşlukların oluşması, yanlışların olması, sayfa yapısının bozulması söz konusu olabilir. Öğrencilerin bunların önemli olmadığının ve yazarken yanlış yapmaktan korkmaması gerektiğinin bilincinde olması gerekir (Gould vd., 2010a). Öğretmen öğrenciyi bu konuda ayrıca bilgilendirmelidir. Çünkü ilerleyen aşamalarda öğrencilerin yanlışlarını düzeltmeleri için zamanları olacaktır.
Gözden geçirme
Bu safhada, hazırlanmış olan taslak üzerinde öğrencinin metinde anlamsal olarak gördüğü bozukluk, eksiklik ve fazlalıkları düzeltmesi istenir. Gözden geçirme üç şekilde yapılabilir: ekleme, çıkarma ve değiştirme (Gould ve Gould, 2002c; 2010c).
Metnin bağdaşıklık ve tutarlılık ilkeleri açısından bir sorun taşıyıp taşımadığına dikkat edilir. Metinde etkili kelime ve cümlelerin varlığı, ana fikrin sunuş biçimi, yardımcı fikirleri destekleyen detayların yeterli olup olmadığına bakılır (Gould vd., 2010a). Yazıyı oluşturan her paragrafın kendi içinde bir bütünlük taşımasına dikkat edilir. Paragrafların ilgi çekici olması, metnin ilgi çekiciliğini arttırır. Paragrafların bağlayıcı ifadeler ile birbirine bağlanarak zincir oluşturulması, varsa kopuklukların düzeltilmesi gerekir. Öğrenci dilerse metnini bir arkadaşına da okuyarak ve fikir alışverişi yaparak metnini düzenleme yoluna gidebilir. Ayrıca gözden geçirme safhasının etkili olabilmesi için tekrarlanan bilgilerin olmadığından, seçilen ayrıntıların yeterli olduğundan, metnin giriş kısmının okuyucuyu metnin sonrasına hazırladığından, sonuç bölümünün yeterince etkileyici olduğundan emin olunmalıdır.
Düzeltme
Düzeltme aşaması, metnin anlamsal olarak düzenlemesinden sonra yüzeysel özelliklerinin düzeltilmesini ifade eder. Gözden geçirme aşamasında anlamsal olarak düzenlenen metin yayınlanmadan önce son şeklini almalıdır. Büyük harflerin yazımı, noktalama işaretleri, sayfa düzeni için gerekli boşluklar, paragraflar arası boşluklar, satır başları ile ilgili hatalar, yazının okunabilirliği ile ilgili sorunlar varsa düzeltilir (Gould vd., 2010a). Bu aşama metnin yayınlanmadan önceki son aşaması olduğu için titiz olunması gerekmektedir. Ayrıca bu aşamada akran değerlendirmesine başvurulabilir. Öğrenciler kâğıtlarını değiştirerek birbirilerine hatalarını bulmada yardımcı olabilirler.
Paylaşma
Paylaşma aşaması DKYY’nin son aşamasıdır. Bu aşamaya gelinceye kadarki ilk beş aşamanın titizlikle yerine getirilmesi gerekir. Çünkü paylaşma evresinde yazının sınıftaki akranlarla, öğretmenle veya bir başkasına sunumu söz konusudur.
Paylaşma aşaması yazma süreci boyunca da yapılmalıdır. Yazma süreci boyunca öğrenciler, çalışmalarını birbirlerine okumak için eşleştirilebilirler. Birçok öğrenci, çalışmalarını yüksek sesle okuduğunda yazım veya gramer hatalarını daha kolay algılayabilir (Gould vd., 2010a). Ayrıca yazma süreci tamamlandıktan sonra ürünlerin nasıl paylaşılacağına sınıfça karar verilebilir. Duruma göre sınıfa özgü bir yazım dergisi, okul gazetesi, duvar gazetesi, sınıf panosu oluşturulabilir veya yazı internet ortamında paylaşıma sunulabilir. Yazı başkalarına sunulduğunda öğrencinin başarma duygusunu yaşaması, yazma becerisinde kendine güven duyması, yazısının başkaları üzerindeki etkilerini görebilmesi mümkün olur.
Dört Kare Yazma Yöntemi ile Bilgilendirici ve İkna Edici Metin
Oluşturma Adımları
DKYY ile yazma işlemine geçmeden önce dört tane karenin birleşiminden meydana gelen şeklin öğrenciler tarafından oluşturmaları istenir. Bu şekil öğrenciler tarafından çizilebileceği gibi öğretmen hazır bir şablon olarak da verebilir
DKYY ile bilgilendirici, ikna edici ve açıklayıcı metinler gibi düşünce temelli metin türleri için ortak bir örgütleyici kullanılır. Araştırmada kullanılan bilgilendirici ve ikna edici metin türlerine ilişkin DKYY’nin uygulama adımları aşağıdaki gibidir:
1. Adım
a. Öncelikle konu ve konunun kapsamı belirlenir. Konu beyin fırtınası tekniği uygulanarak öğrencilerle birlikte seçilebilir veya öğretmen konuyu kendisi belirleyebilir. Öğrenciler bu aşamada birçok deneme yapabilir. Amaç ortaya bir konu cümlesi çıkarmaktır. Bu dört kare uygulaması metin taslağını oluşturmaz, sadece konuyu bulmak için kullanılır.
b. Konu belirlendikten sonra yeni bir grafiğin ortasındaki 1 numaralı kutudaki
“konu cümlesi” bölümüne konu cümlesi yazılır (Gould vd., 2010a). Konu cümlesi aynı zamanda ana fikrin çekirdeğini oluşturur.
1. Konu Cümlesi
c. Konu ifadesi yazıldıktan sonra öğrencinin düşünmesi ve 2, 3 ve 4 numaralı karelere konu ile ilgili düşüncelerini belirten, konuyu destekleyen üç ifade yazmaları istenir. Öğrenciler burada beyin fırtınası yapmaya devam edip konu hakkında tartışabilirler. Öğrenci elde ettiği bilgileri ön öğrenmeleri ile organize eder. Daha sonra konu cümlesini destekleyen sebepler, örnekler, açıklamalar veya düşünceler karelere yazılıp kontrol edildikten sonra birleştirilerek hepsini saran bir özet cümlesi 5 numaralı kareye yazılır. Yazılan “özet cümlesi”nin bir yargı, durum ve düşünceyi ifade etmesi gerekir. Bilgilendirici metinlerde karelere yazılan ana fikri genişletecek ifadelerin, örnekler ve açıklamalar kullanılarak ve düşünceyi geliştirme yollarından (tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma vb.) yararlanılarak oluşturulması anlatımı etkileyici hale getirebilir. Ayrıca ikna edici metinlerde karelere yazılacak ifadelerin savunulan ve istenilen durumu haklı gösterecek sebeplerden seçilmesi beklenir.
2. Adım
İlk adım ile dört kare grafiğinin temeli oluşturulmuş olur.
a. Bu aşamada 2, 3 ve 4 numaralı karelerin daha somut, etkili olabilmesi için her birine üçer ayrıntı bildiren kelime grubu/ cümle yazılır. Eklenecek üç ifadenin ana fikir ile aynı anlamsal hizada olması gerekir (Gould vd., 2010a). Burada her bir kare ayrı ayrı olarak düşünülmeli ve her birinin kendi içinde bir bütün oluşturması sağlanmalıdır. Her kareye üçer tane olmak üzere anahtar kelime veya kavram eklenir. Eklenen detayların (nedenlerin, açıklamaların, örneklerin) ana fikri mantıklı olarak genişletmesine hizmet ettiğinden emin olunmalıdır. Öğrenciler detaylandırmaya alışık olmadıkları için bu kareleri ayrıntılandırırken çekinebilirler ve öğrenciler akıllarına bir şey gelmediklerini söyleyebilirler. Burada öğrencilerin yüreklendirilmesi ve tekrar motive edilmesi öğretmenin görevidir.
b. Dört Kare içinde tekrarlayan ayrıntılar ve ifadeler varsa bunlar düzenlenir, karelere yeni eklemeler yapılır. Bilgilendirici metinlerde ayrıntıların metnin bilgi vericilik düzeyini arttırması beklenirken; ikna edici metinlerde eklenen ayrıntıların savunulan görüşün veya istenilen durum için öne sürülen sebeplerin açıklanması, kanıtlanması üzerine olmalıdır. Ayrıca ikna edici metin oluşturulacaksa dört kareye aksi görüşü ifade eden ifadelere de amaca hizmet edecek biçimde yer verilebilir.
c. Son olarak karelere eklenen ayrıntılar çerçevesinde özet cümlesi geliştirilebilir.
Eklemeler veya çıkarmalar yapıldıysa özet cümlesinde de değişikliğe gidilmelidir.
3. Adım
Dört kareye yazılanlar kendi içlerinde olduğu kadar bir araya geldiklerinde de bir bütünü oluştururlar. Kareler arasındaki bağlantıyı kavrayabilmeleri için bağlayıcı ifadelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ifadeler (ilk olarak, öncelikle, ikinci olarak, ayrıca, son olarak, ilaveten, kısaca, özetle vb.) ile kareler arasında bir bağlantı kurularak zincirin halkaları birbirine bağlanır. Fikirler arasında benzerlik ve karşıtlık durumuna göre farklı bağlayıcı kelimelerin kullanılması gerekir.
4. Adım
Bu aşamaya kadar her kareye bir fikir ile bunları destekleyen üçer ayrıntı ve bağlayıcı ifadeler eklenmiş olmalıdır. Yazılacak metnin büyük bir kısmı tamamlanmış olmakla birlikte bazı eksikliklerinin de bulunduğu gözden kaçırılmamalıdır.
a. Canlı dile yazıda yer vermek: Özellikle yazıyı etkili hale getirmek için canlı, güçlü bir dilin kullanılmasına ihtiyaç vardır. Çünkü canlı dil yazıyı olgunlaştırmanın ön koşuludur. Bunun için sıfatlardan, benzetmelerden, beş duyu organından yararlanılabilir. Beş duyu ile öğrencinin kendi duygularını ifade etmesi kolaylaşır. Öğrenci hissettiklerini, gördüklerini, işittiklerini, kokladıklarını ayrıntılarla ne kadar iyi ilişkilendirebilirse yazdıkları o derece başarılı olur. Burada betimleme ve benzetmelerden yararlanılması tavsiye edilir. Amaç öğrencinin zihninde yaşananların, okuyucunun da zihninde etkili bir şekilde belirmesini sağlamak, yazıyı özel ve karakteristik bir yapıya kavuşturmaktır. Ayrıca ikna edici metinlerde kişisellik belirten ayrıntılar ve yaşantıların grafiğe aktarılması karşı taraf üzerinde inandırıcılık etkisi yaratır.
b. Kişiselleştirme ve ayrıntı ekleme: Grafik tamamlanmadan önce destekleyici detayların bulunduğu üç kareye öğrencinin kendi kişisel deneyim, örnek ve kanıtları eklemesi gerekir. Böylece metin kişiselleştirilmiş ve daha etkili hâle getirilmiş olur.
Resim 2.5. Kişiselleştirme ve canlı dili kullanma, öğrenci çalışması örneği.
Başka bir öğrenci Dört Kare grafiği
c. Dört Kare grafiğinden yazıyı çıkarmak: Metin, dört kare grafiğinden temiz bir kâğıda çıkarılır. Metin oluşturulmadan önce taslağın kontrol edilmesi gereklidir. Gerekli düzeltmeler yapılır. Metin giriş ve sonuç cümleleri tekrar düzenlenecek şekilde temiz bir kâğıda çıkarılır.
d. Giriş paragrafının iyileştirilmesi: Metin dört kare grafiğinden çıkarıldıktan sonra metnin giriş ve sonuç paragraflarının düzenlenmesi gerekir. Giriş paragrafı, okuyucuyu elinde tutmak isteyen bir yazar için en önemli paragraftır. Bu kısım metnin tanıtımı niteliğinde olmalı ve içinde okuyucunun merak duygusunu kabartacak ipuçları bulunmalıdır. Okuyucunun konudan haberdar edilip metnin ilerleyen bölümlerine, detaylarına hazırlandığı bölüm olan giriş paragrafı, dikkat çekici bir ipucu, konu cümlesi ve yardımcı fikirlerin ön izlemesi ve yazarın duygusunu belirten ifadelerin bütününden oluşabilir. Ayrıca bu bölümün sıradan değil özel olması gerekir. Özellikle giriş paragrafının başına bir dikkat çekici ifade gerekir. Bunun birçok yolu vardır. Gould ve diğerlerine göre (2010a) aşağıdaki tekniklerden biri kullanılarak metnin giriş paragrafının etkileyiciliği arttırılabilir:
• Soru sorma: Metnin konusu ile ilgili bir soru cümlesi ile yazıya başlanır:
Sağlıklı ve uzun bir yaşam mı istiyorsunuz? O zaman sigaradan uzak durun.
• Alıntı yapma: Metne alıntı bir söz ile başlanır: “Ben size savaşmayı değil, ölmeyi emrediyorum.” sözü ile tarihe damga vurmuş bir liderdir Mustafa Kemal Atatürk.
• Abartma: Duygu veya düşüncelere abartılarak giriş yapılır: İklimler o kadar bozuldu ki develer neredeyse kutuplarda yaşayacaklar.
• Zincir: Üç kareye yazılmış olan birer anahtar kelime veya konu ile ilgili anahtar kelimeler sıralanır: Deniz, kum, güneş, eğlence… Yaz tatili gibisi yok.
• Ünlü bir kişi veya yer adı kullanma: Konuya uyuyorsa ünlü bir kişi veya yerin adı uygun bir şekilde verilir: Babamın pişirdiği etleri Nusret bile yapamaz.
• Parasal değere yer verme: Metinde anlatılan konunun büyük miktardaki paralar ile karşılaştırılarak paranın reddedilmesiyle yapılır: 10 milyar mı yoksa sevimli bir köpek mi? Ben köpeği tercih ederdim.
• İstatistiksel veri kullanma: Konu ile ilgili varsa istatistiksel veriler sıralanarak etkili bir giriş yapılır: 250 bin çocuk ve 13 milyon yetişkinin sigara kullandığı ülkemizde her yıl 80 bin kişi sigaraya bağlı sebeplerden ölüyor.
• Yansıma sözcükleri kullanma: İşlenen konuya uygun yansıma sözcükler varsa bunların sıralanmasıyla bir giriş yapılır: Şırıl şırıl, püfür püfür, cızbız… Bunlar güzel bir tatilin olmazsa olmaz mutluluk sesleridir.
e. Sonuç paragrafının iyileştirilmesi: Metnin giriş paragrafı düzenlendikten sonra sonuç paragrafı düzenlenir. Sonuç paragrafı da giriş paragrafı gibi özel ve vurucu olmalıdır. Sonuç paragrafı ana fikrin vurgulandığı, yazarın mesajının verildiği bölümdür. Sonuç yazılırken asla yeni bir bilgi ve düşünce eklenmemelidir. Amaç konunun etkili bir şekilde sonlandırılmasıdır. Bunun için sonuç paragraflarına özel olarak şu teknikler kullanılabilir (Gould vd.,2010a):
• Öneri: Konunun önemini vurgulayacak uygun bir tavsiye ile metin sonlandırılır: Mustafa Kemal gibi bir lider olmak istiyorsanız, onun hayatını okuyup araştırın.
• Büyük Hisler: Anlatılanlara karşı duyulan hislerle metin bitirilir: İstediğim bisiklet ile yollarda özgürce dolaşmak benim için en büyük mutluluk olur.
• Unutma: Son cümle “unutma” kalıbı ile başlayan bir cümleden oluşur.
Okuyucunun konu üzerinde düşünmesi sağlanır. İkna edici metinlerde kullanımı özellikle tavsiye edilir: Unutmayın, dünyayı kurtarmak elimizde.
• Yap: Bu teknikte amaç okuyucuyu harekete geçirmektir. İkna edici metinlerde kullanılması etkileyicilik sağlar: Haydi, bana en çok istediğim oyuncağı alın!
• Gelecek: Sonuç yazılırken geleceğe dair teori ve düşünceler ifade edilir:
İlerleyen yıllarda ders sürelerinin azaldığını, teneffüslerin uzadığını görebiliriz.
• Ders Çıkarma: Konu ile ilgili bir ders alındığını anlatan ifadelerden oluşur:
Komşuluğun günlük hayatımızda ne kadar önemli olduğunu öğrendim.
• Tavsiye: Okuyucuya anlatılanlara dair bir tavsiye cümlesi sunulur: Benim size tavsiyem şu olabilir: Artık çevrenizi temiz tutmalısınız.
• Ana fikir, basitçe …: Sonuç paragrafı “Ana fikir, basitçe …” kalıbı ile sonlandırılır: Ana fikir, artık savaşları bitirin ki çocuklar gülsün.
• Soru: Okuyucu üzerinde uzun süreli etki bırakmak için metin soru ile bitirilebilir. Bu okuyucunun metin ile ilgili daha uzun süre düşünmesini sağlayacaktır. Anne ve babanızı mutlu etmek istemez misiniz?
• Düşünceler: Konuya dair düşünceler ile sonuç paragrafı bitirilir: Sigara, sevdiklerimiz için uzak durmamız gereken kötü bir alışkanlıktır.
• Dilek, Umut, Rüya: Anlatılanlarla ilgili yazarın dileği, umudu ile sonuç bitirilir: Umarım dünyadaki savaşlar sona erer ve çocukların yüzü güler.
• İthaf: Burada metinde aktarılanlarla alakalı kişilere teşekkür edilir veya onlara ithafta bulunulur: Bizler için canının veren kahraman askerlerimize teşekkürü bir borç biliriz.
Giriş ve sonuç paragrafı düzenlenerek metin üzerinde varsa anlamsal, dil bilgisel yanlışlar ile imla ve yazım hataları düzeltilir. Böylece DKYY ile bilgilendirici ve ikna edici yazılar ortaya çıkarılır.
Benim Tarafımdan Oluşturulmuş Daha Kısa Daha Az Bir Yazı:
Yorumlar
Yorum Gönder